Veliki broj turista često, pored prirodnih lepota i istorijskih i kulturnih znamenitosti kojima obiluje opština Žagubica, u ovaj kraj dolaze kako bi se upoznali sa jedinstvenom kulturom i običajima ovog dela Srbije. Jedan od načina da tradicija ne bude zaboravljena jeste upravo organizovanje manifestacija različitog karaktera, na kojima posetioci često od najstarijih meštana mogu čuti priče “zlata vredne”.
Od 14 događaja koji su ove godine uvršteni u kalendar manifestacija Turističke organizacije opštine Žagubica, tri se izdvajaju kao običajne. Manifestacija „Starci“, prva je u tom kalendaru, a održava se svake godine 14. januara u selu Vukovac.
Iako ne postoji pouzdani podatak o tome koliko se dugo ovaj običaj obeležava u Vukovcu, iz godine u godinu privlači sve više posetilaca.U manifestaciji učestvuju momci iz sela, maskiraju se da niko ne može znati ko je ispod maske. Povorka sa jedinstvenim maskama i štapovima, u ranim jutarnjim časovima, ide od kuće do kuće i obilazi selo.
Običaj nalaže da oni džaraju vatru, pevaju koledarske pesme, izvode različite obrede… U mnogim krajevima Srbije, ovaj običaj se naziva “Starci” ili “Koledari”.
“Starci” datiraju još od davnina, ali smo jedna od retkih sredina u kojima je običaj opstao. Manifestacija je takmičarskog karaktera, jer ocenjujemo najbolju masku. Mladići idu od kuće do kuće i najčešće decu svojim štapom udaraju po leđima, kako bi navodno iz njih isterali zlo. Oni potom dobijaju poklone, najčešće slatkiše… Veruje se da samo nešto strašno može da istera zlo iz ljudi”, priča za naš portal Vladan Lazić, direkor Turističke organizacije Žagubica.
Postoji verovanje da će nakon ovog datuma sve zle sile i nedaće otići i da će meštanima krenuti nabolje.
U opštini Žagubica prema poslednjem popisu živi 9.712 stanovnika, od toga 1.504 Vlaha. Selo Laznica, sa nešto više od 1.000 stanovnika, većinski čine meštani vlaške nacionalne pripadnosti, a jedinstveno je po tome što su jedan stari običaj uspeli da razviju u manifestaciju.
„Priveg“ je drugi u kalendaru manifestacija Turističke organizacije opštine Žagubica, a ove godine organizovan je 9. marta u Laznici. Datum održavanja vezuje se za mesne poklade, odnosno zadušnice, pa je i datum održavanja iz godine u godinu drugačiji. Ovaj događaj ima duboke korene u prošlosti Vlaha, a podrazumeva čuvanje tradicije i odavanje počasti pokojnicima.
“Ljudi okupljeni oko Kulturno-umetničkog društva “Izvor” 2004. godine, kada je pod novim nazivom ponovo bio formiran, dobili su ideju da jedan ovakav jedinstven običaj pretvore u manifestaciju. Priveg je paljenje vatre u centru sela i predstavlja običaj iz kulta mrtvih. U selu su se ranije povodom toga organizovale igranke, a gledajući stare slike video sam da se vatra palila na svakoj raskrsnici. Međutim, tada je bilo i ljudi”, kaže Miroslav Jović, član Organizacionog odbora “Privega”.
Od 2000. godine primetan je, kaže on, nagli odlazak meštana u inostranstvo i veće gradove, zbog čega se običaj ugasio. To je bio glavni razlog zbog koga su došli na ideju da pokrenu ovu manifestaciju i sačuvaju običaj od zaborava.Ove godine manifestacija je organizovana po 18. put, a nije živela samo u toku epidemije koronavirusa.
Ovakvi običaji imaju za cilj upravo očuvanje čitave zajednice i prenošenje tradicije na mlađe generacije.
“Na dan manifestacije, ujutru, prvo se sakupljaju drva po naselju, a potom se pale vatre, ili privezi koji se namenjuju svim mrtvima, nakon čega meštani i posetioci igraju zajedničko kolo u centru sela”, objasnio je Jović.
U ovoj neobičnoj manifestaciji učestvuju i udruženja žena iz Braničevskog okruga, koje predstavljaju svoj rad, proizvode i specijalitete tokom celog dana. KUD iz Laznice u tamošnjem Domu kulture organizuje i koncert drugih kulturno-umetničkih društava, uglavnom iz obližnjih mesta – Bora, Majdanpeka, Zajačara, Boljevca, Petrovca, Požarevca, Despotovca… Meštani su najviše oduševljeni njihovim defileom kroz naselje.
“Priveg” se obeležava u još nekim selima u Srbiji, ali Jović kaže da niko od ovog običaja nije napravio manifestaciju, što Lazničane čini jedinstvenim. Pozitivni efekti osećaju se pre svega u tome što u organizaciji učestvuju svi meštani, a pojedini se čak vraćaju i iz inostranstva kako bi prisustvovali.
Manifestacije u Srbiji često prate određeni praznik u crkvenom kalendaru, a najmasovnije su za Božić ili Uskrs.
Na primer, Turistička organizacija Žagubica već nekoliko godina organizuje „Uskršnju tucijadu“ u čast najradosnijeg hrišćanskog praznika. Ovakve manifestacije održavaju se i u drugim krajevima Srbije, a okupljaju više stotina učesnika i posmatrača.
Razlozi za to su mnogobrojni, a između ostalog, pružaju mogućnost interaktivnosti svih meštana, ali i priliku da u zajednici proslave ovaj praznik. Nekada su ovaki događaji bili namenjeni samo mališanima, ali su prevazišli okvire škola i vrtića i sve više se razvijaju.
Ove godine „Tucijada“ u Žagubici organizovana je sedmi put pod pokroviteljstvom opštine, a pored najmlađih, u fokusu su bili i srednjoškolci i seniori. Svi oni imali su priliku da se takmiče za titulu pobednika u kucanju jajima u svojoj kategoriji, ali i pobede druge kategorije, te tako postanu apsolutni šampioni. Pored takmičarskog duha ova manifestacija budi i kreativnost, te su u nju uključena i takmičenja u najlepše ukrašenom jajetu i uskršnjoj korpi.
O tome koliko je ova manifestacija bitna za meštane opštine Žagubica svedoči i činjenica da je ove godine okupila oko 400 takmičara.
Običajne manifestacije veoma su značajne za očuvanje zajednice, ili jednog njenog dela. Osim toga, upravo kroz njihovo organizovanje stanovnici pokazuju svoju kulturu i običaje ostalim stanovnicima i čuvaju ih od zaborava.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „Lokalno i domaće – šansa za Žagubicu” po osnovu Konkursa o sufinansiranju projekata iz budžeta opštine Žagubica radi ostvarivanja javnog interesa u oblasti javnog informisanja u 2024. godini.
– Stavovi izraženi u podržanom medijskom projektu ne predstavljaju nužno zvaničan stav Opštine Žagubica.
