Pasulj „Gradištanac“ nastao je na rodnim njivama, na obali Dunava u opštini Veliko Gradište. Ime je dobio upravo po varošici na Dunavu gde je svojevremeno vršen njegov otkup. Iako se danas po marketima i prodavnicama može naći pasulj sa ovim imenom, on nije rastao na ovom prostoru.
Čelni ljudi opštine Veliko Gradište već nekoliko godina pokušavaju da podsticajnim sredstvima ovu autohtonu sortu pasulja vrate na njive pored Dunava.
Ipak, podsticajna mera koju je opština nudila za proizvodnju „Gradištanca“, nije zaživela, kaže Vladimir Štrbac, predsednik Skupštine opštine Veliko Gradište.
„Prve godine je bilo jako malo interesovanje i pošto je inače bilo komplikovano da se sama mera prati i uopšte iskontroliše njena primena, konkretno da li su stvarno kupili autohtonu sortu, od te mere se odustalo“, kaže Štrbac.
Međutim, opština nije sasvim digla ruke od te ideje.
Prema rečima Dragana Milića, predsednika Opštine Veliko Gradište, i sama manifestacija „Pasuljijada“ započeta je da bi se pasulj „Gradištanac“ proizvodio u ovom kraju.
„Cilj jeste bio da se ponovo seje „Gradištanac“, mada on traži dosta ručnog rada, ali je problem što nema ljudi koji hoće da rade. On traži da se zemljište ne prska, da se ručno kopa, zatim treba da ide uz struk kukuruza, a berba tog pasulja je u avgustu kada je vrućina velika“, objašnjava Milić moguće razloge.
Dodaje da opština i dalje nudi podsticajna sredstva kako bi što više poljoprivrednika vratilo ovu sortu pasulja na svoje njive.
„Imamo u Ostrvu vodoizvorište gde smo uradili zaštitni pojas oko njega, i to na više hektara. Vlasnicima tih njiva djemo subvencije, pod uslovom da ne seju proizvode koji mogu da zagade izvorište. To znači, zabranili smo setvu kultura koje se prskaju i koje se đubre. Želimo da zaštitimo vodoizvorište i istovremeno podstičemo organsku proizvodnju “, kaže prvi čovek opštine Veliko Gradište.
Milić ističe da je mera doneta sa idejom da tu bude najviše zastupljen pasulj „Gradištanac“ ,a ti poljoprivrednici dobijaju subvenciju od opštine od 300 eura po hekatru.
„To nam je bio cilj, međutim na žalost i tu je mali odziv poljoprivrednika. Ali borićemo se, želimo da vratimo „Gradištanac“ na našu manifestaciju i u naše njive. Kada bismo svake godine motivisali po desetak proizvođača napravili bismo uspeh“, smatra predsednik opštine.
Milić ističe da je „Gradištanac“ karakterističan za nekoliko sela pored Dunava, kao što su Ram, Zatonje, Kumane, Topolovnik, Požeženo i Kisiljevo. Tu, kaže, najbolje uspeva.
„Po obliku i vizuelno naš „Gradištanac“ je isti kao ovaj što možete naći danas u prodavnicama, a koji nema nikakve veze sa njim. Razlika je u kuvanju, „Gradištanac“ se vrlo lepo kuva, razlika je i u ukusu. Nama je cilj da ga vratimo, teško ide, ali borićemo se u narednom periodu da to i realizujemo. Kroz različite subvencije, manifestaciju i kroz nagrade, učinićemo sve da probamo da se naš pasulj vrati u proizvodnju“ naglasio je Milić.
Ipak poljoprivrednici smatraju da je pravi korak pomoći siguran plasman, ugovori na više godina, kao i to da država plaća kontrolu kvaliteta. “Gradištanac” je decenijama bio najskuplji pasulj zato što je oko njega bilo dosta posla, kažu poljoprivrednici koji su nekada gajili ovu sortu. Tradicionalno se sejao uz kukuruz. Ručno se sejao, kopao, brao pa na kraju i ručno vejao.
„Na prosečnom rodu sam imao duplo veću zaradu nego od soje ili kukuruza. Onda se počelo sa masovnim uvozom pasulja, pre svega iz Argentine. Na pijacama se pojavilo toliko tog pasulja, da domaći poljoprivrednici nisu imali šanse da prodaju svoj domaći pasulj“, objašnjava poljoprivrednik iz okoline Velikog Gradišta koji je pre desetak godina gajio i Gradištanac i Tetovac.
On ocenjuje da bi domaći pasulj bio jeftin mora i proizvodnja da bude jeftinija.
„Treba vam kombajn za pasulj koji bere sa stotina hektara i odmah čisti mahunu i sprema za sušenje. Kad to imate onda je i pasulj jeftin i može da se izvozi“, smatra ovaj poljoprivrednik.
Pasulj danas uvoze veliki prodajni lanci prehramene robe. Mnogi smatraju da je potrebno uvesti carine na uvoz hrane koja se inače proizvodi i kod nas, kako bi se zaštitili domaći proizvođači.
Ovaj tekst nastao je u sklopu projekta „ Pasulj gradištanac – između brenda i nestajanja“ po osnovu konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja na teritoriji opštine Veliko Gradište u 2024. godini.
– Stavovi izraženi u podržanom medijskom projektu ne predstavljaju nužno zvaničan stav Opštine Veliko Gradište.
